Rayiç bedel kavramı konut, işyeri ya da arsa alırken bireylerin karşısına en çok çıkan kavramlardan biri. Aynı zamanda vergi ödemelerinde ve kasko primlerinde de görülen bu terim, ilgili varlığın o anki güncel değerini ifade eder.
Rayiç bedel nedir sorusunun yanıtını tam olarak bilmek, bu kavramın kullanıldığı alanlarda yanılgıya düşmemek açısından önem arz eder. Taşınır ya da taşınmaz bir malın satışa konu olduğu durumlarda, o malın piyasadaki satış veya sürüm bedeli rayiç bedeli olarak tanımlanır. Piyasada dengenin korunması ve malın değerinin altında ya da fahiş fiyatlar ile satılmasının engellenmesi noktasında rayiç bedel etkin bir rol oynar. Diğer bir ifadeyle rayiç değer arz ile talep arasındaki denge noktası olarak da açıklanabilir. Bir malın rayiç değeri, alım ve satımların yanı sıra kasko işlemleri ve vergi bedellerinin tespit edilmesi noktasında da belirleyici olur.
Rayiç bedel kavramı ile piyasa değeri kavramı sıklıkla karıştırılır ve birbirlerinin yerine kullanılır. Ancak bu iki terimin arasında bir dizi farklılık bulunur. Piyasa değeri, malın o anki pazar satış fiyatına karşılık gelir. Rayiç değeri ise alıcı ve satıcı arasında oluşan dengeye vurgu yapar.
Rayiç bedel belirleme işlemi, varlık türüne göre farklı şekillerde yapılır. Taşınır ya da taşınmaz her varlığın rayiç bedeli, bir dizi belirleyen baz alınarak hesaplanır. Konut, arsa ve araç alım satımlarında rayiç bedel belirlenirken aşağıdaki kriterler göz önünde bulundurulur:
Konutların rayiç bedellerinin belirlenmesinde dikkate alınan etkenler şu şekilde sıralanabilir:
Arsaların rayiç bedellerinin tespit edilmesinde göz önünde bulundurulan etkenler aşağıdaki gibidir:
Araçların rayiç bedelleri belirlenirken, aşağıdaki hususlar dikkate alınır:
Rayiç bedel hesaplama her varlık türüne göre değişik şekillerde ve farklı değişkenler dikkate alınarak yapılır. Bu yüzden de hesaplamanın, varlık türü özelinde ele alınması daha doğru olur.
Konut rayiç bedel hesaplaması işlemi yapılırken, aynı bölgede ve hemen hemen aynı özelliklere sahip üç farklı konutun metrekare satış fiyatı ele alınır. Değerlendirmeye dahil edilen üç konutun rayiç bedeli, üçünün toplam metrekaresine bölünür. Bu sayede metrekare başına rayiç bedel belirlenmiş olur. Daha sonra da rayiç bedeli hesaplanacak konutun metrekaresi ile elde edilen değer çarpılır ve konutun rayiç değeri bulunur.
Arsa rayiç bedeli hesaplaması yapabilmek için, aynı bölgede bulunan ve benzer özellikler taşıyan üç arsa seçilir. Seçilen arsaların metrekareleri ve satış bedelleri toplanır. Daha sonra satış bedellerinin toplamı, metrekarelerin toplamına bölünür. Elde edilen rakam, o bölgedeki arsaların metrekare başına rayiç değerini ifade eder. Rayiç bedeli belirlenecek arsanın metrekaresi ile ortaya çıkan rakam çarpılır. Böylelikle arsanın rayiç bedeli hesaplanmış olur.
Araçlarda fiyata etki eden çok fazla değişken olduğu için, burada ortalama hesap yöntemine başvurulması son derece zor olur. Araç rayiç bedeli hesaplaması için Türkiye Sigortalar Birliği Kasko Değer Listesi kullanılabilir. Bununla birlikte internet üzerinden araç satışı yapan firmaların fiyatları kıyaslanarak da rayiç belirlenebilir. Doğru sonuç elde edebilmek için baz alınan araçların, rayiç hesaplaması yapılacak araç ile benzer özellikte olması gerekir.
Tapu rayiç bedeli hesaplaması tapu ile alınıp satılan evler, arsalar ve işyerleri gibi taşınmazlar söz konusu olduğunda geçerlilik arz eder. Tapuların rayiç bedellerini hesaplamak için ekstra bir hesaplama yöntemi bulunmaz. Rayiç bedeli belirlenecek olan taşınmaz neyse, onun üzerinden hesaplama yapılır. Ayrıca tapu rayiç bedeli ile alakalı aşağıdaki soruların yanıtı da sıklıkla merak edilir:
Konut ve diğer taşınmazlarda rayiç bedel, o ildeki valilik tarafından atanan bir komisyon tarafından hesaplanır. Bu sayede konutların değeri altında satışlarının önüne geçilir.
Rayiç bedel sorgulaması yapılırken, ev için farklı, araç için farklı bir yol izlenir. Konut ve diğer taşınmazlar için e devlet rayiç bedel hesaplama yöntemi kullanılır. Belediye hizmetleri sekmesinden gerekli bilgiler doldurularak, satılmak ya da alınmak istenilen taşınmazın rayiç bedeli hesaplanabilir. Araçlar için de Türkiye Sigortalar Birliği Kasko Değer Listesi kullanılabilir.
Konut, arsa ve işyeri gibi taşınmazlar satıldığı zaman, rayiç bedel üzerinden emlak vergilerinin ödenmesi gerekir. Konutlar için binde bir, işyerleri için binde iki, arsalar için de binde üç emlak vergisi ödenir.
Rayiç bedel belirlenirken dikkate alınan kavramlardan biri de yıpranma payıdır. Eğer konutun ya da işyerinin inşa tarihinin üzerinden bir yıldan fazla zaman dilimi geçmişse, belirlenen rayiç bedel üzerinden yüzde 2 oranında yıpranma payı düşülür.
